Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên được UNESCO vinh danh là "Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại" 10 năm nay. Để tiếng cồng, tiếng chiêng của đồng bào Tây Nguyên tiếp tục được vang xa, chúng ta vẫn còn phải đối mặt với những khó khăn như: Thiếu kinh phí để tổ chức truyền dạy; một số người trẻ chưa hiểu hết giá trị văn hóa, không gian cồng chiêng nên không mấy mặn mà.

Cồng chiêng trong lễ hội của đồng bào Tây Nguyên. Ảnh: Thúy Lê     

Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên trải dài trên 5 tỉnh: Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Đắk Nông và Lâm Đồng. Chủ nhân của loại hình văn hóa đặc sắc này là cư dân các dân tộc Tây Nguyên: Ba Na, Xê Đăng, M'nông, Cơ Ho, Rơ Măm... Tính đến tháng 9-2015, toàn tỉnh Kon Tum có gần 600 thôn, làng đồng bào dân tộc thiểu số với hơn 300 đội nghệ nhân cồng chiêng, có gần 2.000 bộ cồng chiêng, trong đó, hơn 30 loại chiêng cổ, tiêu biểu cho các dân tộc như: Chiêng Tha (dân tộc B'râu), chiêng Pom, chiêng Pát (dân tộc Gia Rai nhánh A Ráp), chiêng Tơnơl (dân tộc Ba Na)...

Cồng chiêng gắn bó mật thiết với cuộc sống của người Tây Nguyên, là tiếng nói của tâm linh, tâm hồn con người, để diễn tả niềm vui, nỗi buồn trong cuộc sống, trong lao động và sinh hoạt hằng ngày của bà con. Về cội nguồn, các nhà nghiên cứu cho rằng, cồng chiêng là "hậu duệ" của đàn đá. Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên bao gồm các yếu tố bộ phận: Cồng chiêng, các bản nhạc tấu bằng cồng chiêng, những người chơi cồng chiêng, các lễ hội có sử dụng cồng chiêng (lễ mừng lúa mới, lễ cúng bến nước...), những địa điểm tổ chức các lễ hội đó (nhà dài, nhà rông, nhà gươl, rẫy, bến nước, nhà mồ, các khu rừng cạnh các buôn làng Tây Nguyên,...).

Giáo sư Trần Văn Khê sinh thời đã nhấn mạnh, không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên không chỉ là tiếng cồng, tiếng chiêng, mà còn bao gồm cả: Văn hóa ẩm thực, dệt thổ cẩm, đời sống lao động, tâm linh... của người Tây Nguyên. Chính vì vậy, để phát huy tiềm năng, thế mạnh của cồng chiêng Tây Nguyên, đồng thời luôn giữ được mạch nguồn, không bị đứt đoạn, chúng ta phải thực hiện một cách bền bỉ và khoa học.

Ý thức được điều ấy, trong các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn từ hồi tháng 4 vừa qua, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTT&DL) đã có nhiều gợi ý. Theo Thứ trưởng Đặng Thị Bích Liên, các địa phương có di sản cồng chiêng cần triển khai một số nhiệm vụ trọng tâm để bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên.

Trước mắt, Sở VHTT&DL các tỉnh có di sản này cần khẩn trương kiện toàn bộ máy quản lý di sản trong đó có di sản, văn hóa phi vật thể (như Phòng Di sản văn hóa hoặc Phòng Nghiệp vụ văn hóa) - là đơn vị có trách nhiệm tham mưu giúp lãnh đạo Sở thực hiện quản lý Nhà nước đối với di sản văn hóa phi vật thể không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên.

Bên cạnh đó, các Sở cần tham mưu cho UBND tỉnh bố trí ngân sách nghiệp vụ dành cho việc bảo tồn di sản cồng chiêng Tây Nguyên, hằng năm tổ chức liên hoan cồng chiêng. Đồng thời, đề nghị UBND tỉnh chỉ đạo mở chuyên mục dạy cồng chiêng trên Đài Phát thanh - Truyền hình tỉnh.

Ngoài ra, Sở VHTT&DL cũng cần phối hợp chặt chẽ với Sở Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) của tỉnh để biên tập giáo trình giảng dạy trong các trường phổ thông cho phù hợp với địa phương. Thành lập 1 câu lạc bộ di sản văn hóa phi vật thể không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên với nhiệm kỳ 3 năm, kể từ năm 2015, nhiệm kỳ đầu tiên sẽ do Giám đốc Sở VHTT&DL tỉnh Đắk Lắk làm Chủ nhiệm.

Một vấn đề khác không kém quan trọng đó là các nghệ nhân cồng chiêng - những người thổi hồn cho tiếng cồng, tiếng chiêng vang xa. Thứ trưởng Đặng Thị Bích Liên lưu ý, cần có chính sách quản lý và đãi ngộ phù hợp với đội ngũ nghệ nhân. Cụ thể, bảo tồn thông qua đào tạo ở các trường phổ thông, trường chuyên nghiệp theo hướng bảo tồn tích cực, làm hồi sinh sức sống của di sản cồng chiêng; có chế độ đào tạo cử tuyển. Bảo tồn tại cộng đồng nhằm trả lại không gian và môi trường diễn xướng vốn có của di sản.

Sở VHTT&DL tỉnh Kon Tum cũng cho biết, đã thành lập Phòng Di sản văn hóa và Ngân hàng văn hóa phi vật thể để lưu trữ, tổ chức giới thiệu các di sản văn hóa phi vật thể của các dân tộc thiểu số trên điạ bàn tỉnh. Trong đó, có di sản văn hóa cồng chiêng cho cộng đồng và du khách đến tham quan, nghiên cứu. Đồng thời, tỉnh tổ chức mở 26 lớp truyền dạy các loại hình văn hóa nghệ thuật dân gian cho gần 600 người tham gia học tập. Còn theo báo cáo của ngành văn hóa tỉnh Kon Tum, hiện có 2/3 nghệ nhân diễn tấu cồng chiêng trên địa bàn đang ở độ tuổi thanh niên, trong đó có nhiều thiếu niên 13, 14 tuổi.

Được biết, hiện nay, Bộ VHTT&DL cũng đã giao Sở VHTT&DL tỉnh Đắk Lắk tham mưu cho UBND tỉnh chủ trì, phối hợp với các tỉnh trên địa bàn Tây Nguyên xin chủ trương và triển khai xây dựng đề án bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên giai đoạn 2016-2020, báo cáo lãnh đạo Bộ VHTT&DL, Ban Chỉ đạo Tây Nguyên, trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.
 

      
Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên được in trên tem bưu chính. Ảnh: Thúy Lê     

 
Trong những cuộc họp hay hội nghị về cồng chiêng Tây Nguyên, khi được hỏi, hầu hết lãnh đạo Sở VHTT&DL các tỉnh trên địa bàn Tây Nguyên đều chung suy nghĩ: Với người Tây Nguyên, cồng chiêng và văn hóa cồng chiêng là tài sản vô giá. Âm nhạc cồng chiêng Tây Nguyên không những là một giá trị nghệ thuật ăn sâu trong đời sống xã hội, mà còn là kết tinh của hồn thiêng sông núi qua bao thế hệ. Di sản cồng chiêng Tây Nguyên là vô cùng độc đáo, giá trị vì thế phải bằng mọi giá không để di sản cồng chiêng mai một.

Tuy vậy, theo ông Phan Xuân Vũ, Giám đốc Sở VHTT&DL tỉnh Gia Lai, trước đời sống xã hội ngày càng phát triển như hiện nay, cần có những biện pháp ngăn chặn không để cồng chiêng bị "chảy máu". Trong thực tế, có một gia đình do mắc bệnh hiểm nghèo, kinh tế khó khăn, phải bán lại bộ chiêng quý lấy tiền chữa bệnh, nhưng đáng tiếc bản làng lại không ai có tiền mua... Đây là một trong những trường hợp "chảy máu" cần được lãnh đạo tỉnh quan tâm xử lý kịp thời.

Một vấn đề nữa cũng đáng lưu tâm là sau 10 năm được UNESCO vinh danh là "Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại", đến nay vẫn chưa có trang web chung về cồng chiêng Tây Nguyên để quảng bá, giới thiệu, thậm chí kêu gọi cộng đồng chung tay phát huy di sản. Nhận rõ những thách thức để bảo tồn và phát huy giá trị độc đáo của dân tộc là việc làm vô cùng cấp bách để tiếng cồng chiêng Tây Nguyên tiếp tục vang xa...

Theo Báo Biên phòng