Di tích số 04 Nguyễn Du (Biệt Điện Bảo Đại) tọa lạc tại số 02 Y Ngông, Tp. Buôn Ma Thuột. 

Nơi đây trước năm 1905, nguyên là nhà hàng Maison Lefévre, đến năm 1914 Sabatier về làm công sứ tại Đắk Lắk đã chọn địa điểm này để xây dựng công sở được gọi là Toà Đại lý quận trưởng. Năm 1926, sau khi về thay Công sứ Sabatier Công sứ Giran đã cho cải tạo và xây dựng toà nhà như hiện nay, và được gọi là Toà công sứ (Résidence) theo dân địa phương gọi là Sang Ae Prong (nhà ông lớn).

Tên gọi:

Di tích số 04 Nguyễn Du (Biệt Điện Bảo Đại) tọa lạc tại số 02 Y Ngông, Tp. Buôn Ma Thuột. Nơi đây trước năm 1905, nguyên là nhà hàng Maison Lefévre, đến năm 1914 Sabatier về làm công sứ tại Đắk Lắk đã chọn địa điểm này để xây dựng công sở được gọi là Toà Đại lý quận trưởng. Năm 1926, sau khi về thay Công sứ Sabatier Công sứ Giran đã cho cải tạo và xây dựng toà nhà như hiện nay, và được gọi là Toà công sứ (Résidence) theo dân địa phương gọi là Sang Ae Prong (nhà ông lớn).

Tháng 11/1947 sau khi được chính phủ Pháp bảo lãnh đưa Vĩnh Thụy (Bảo Đại) về nước với danh nghĩa là Quốc trưởng. Bảo Đại đã đến đây ở và làm việc trong khu vực này gần 8 tháng (từ tháng 11/1947 đến khoảng tháng 5/1948). Sau đấy vào những năm 1949 – 1954 hàng năm Bảo Đại thường tới đây vào dịp đầu mùa mưa để nghỉ ngơi và đi săn bắn, do đó ngôi nhà này còn có tên Biệt Điện Bảo Đại.

Lịch sử:

Tại khu di tích này vào năm 1925, giới trí thức người dân tộc do thầy giáo Y Jút lãnh đạo, đã bao vây tấn công toà Công sứ, với mục tiêu chính là diệt Sabatier. Tuy chưa giết được Sabatier nhưng cuộc đấu tranh chính trị, bạo động của học sinh, công nhân, viên chức do thầy giáo Y Jút lãnh đạo nổ ra ngay trung tâm tỉnh lị Đắk Lắk (Buôn Ma Thuột) đã có tác động mạnh mẽ đến bộ máy cai trị của bọn thực dân Pháp – Gây tiếng vang lớn đối với đồng bào cả nước. Cũng chính từ cuộc đấu tranh này là nguyên cơ trực tiếp để chính phủ Pháp phải nhượng bộ với đồng bào các dân tộc ở Buôn Ma Thuột – Đắk Lắk phải đưa Sabatier về nước, điều Giran đến thay.

Tháng 3/1945 khí phát xít Nhật tràn lên Buôn Ma Thuột công sứ Levo đã trịnh trọng giao lại ngôi nhà cũng như toàn bộ chính quyền Đắk Lắk cho phát xít Nhật – Nguyễn Sỹ Túc đã tạm thời được phát xít Nhật giao lại cho cai quản công việc của tỉnh. Cũng trong năm này sứ mệnh lịch sử đã định cho ngôi nhà và khu vực chứng kiến nhiều sự kiện lịch sử của đất nước nói chung và Tây Nguyên – Đắk Lắk nói riêng. Từ sau sự kiện lịch sử ngày 24/8/1945 ở thị xã Buôn Ma Thuột – Khu di tích cũng như chính quyền toàn tỉnh Đắk Lắk, thuộc về chính quyền cách mạng của nhân dân.  Tòa nhà đã trở thành trụ sở Hội đồng Cố vấn cách mạng của tỉnh, là nơi tổ chức các cuộc họp bàn chỉ đạo mọi công việc bảo vệ, xây dựng chính quyền của tỉnh và nhà nước về mọi phương diện. Hội đồng cố vấn cách mạng tỉnh họp mỗi tuần 1 lần, ngoài ra trong suốt thời gian từ tháng 8 đến tháng 12/1945 tại đây còn là nơi triệu tập các cuộc họp của các đoàn thể thanh niên, phụ nữ … triển khai các công việc trước mắt và lâu dài nhằm tuyên truyền, giáo dục đến mọi đối tượng trong xã hội, tin tưởng vào đường lối lãnh đạo của Đảng và Ủy ban cách mạng lâm thời, xây dựng tình đoàn kết các dân tộc chung quanh Đảng Cộng sản Việt Nam bảo vệ và xây dựng đất nước.

Để từng bước khắc phục khó khăn về kinh tế, đồng thời khích lệ truyền thống tự lập, tự cường vươn lên làm chủ xã hội, làm chủ thiên nhiên. Tháng 10/1945 hưởng ứng phong trào tuần lễ vàng do Chính phủ phát động, Đảng bộ và chính quyền tỉnh đã tổ chức hội chợ triển lãm trưng bày các vật phẩm địa phương. Nhân dịp tổ chức hội chợ tại nơi này, Đảng bộ tỉnh đã triệu tập: “…Tổ chức được Lễ ăn thề đoàn kết các dân tộc Êđê, Kinh, Mnông, Gia rai dưới hình thức hội chợ triển lãm kéo dài 03 ngày 03 đêm. Thông qua Hội chợ, đồng bào hiểu rõ chính quyền cách mạng là của nhân dân các dân tộc, hiểu rõ chính sách đại đoàn kết các dân tộc của Đảng và Nhà nước ta”. Hội chợ và Lễ ăn thề là cơ sở tạo ra sức mạnh toàn dân trong đường lối chiến tranh nhân dân của Đảng ta đề ra trong suốt hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ ở Tây Nguyên nói chung và Đắk Lắk nói riêng.

Một sự kiện quan trọng nữa cũng đã diễn ra tại di tích này là vào ngày 01/12/1945 trong lúc thực dân Pháp đã và đang dựa vào quân đồng minh, âm mưu thôn tính nước ta lần thứ hai: Một cuộc họp quan trọng bàn về vấn đề bầu cử Quốc hội khoá I của nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa do đồng chí Bùi San chủ trì. Cuộc họp đã đề ra các phương án bầu cử Quốc hội trong toàn tỉnh, nhằm bằng mọi hình thức giành thắng lợi kể cả trong lúc thực dân Pháp có thể đã có mặt trên toàn tỉnh. Cuộc họp đang triển khai thì bất ngờ Pháp đã tấn công vào Buôn Ma Thuột. Lực lượng Việt Minh đã chống trả quyết liệt, nhiều gương chiến đấu hy sinh vì Tổ Quốc, đã sáng ngời chủ nghĩa anh hùng cách mạng cho lớp lớp các thế hệ sau.

Sau chiến dịch Tây Nguyên xuân 1975, di tích là trụ sở đầu tiên của Tỉnh ủy tỉnh Đắk Lắk – trung tâm chỉ đạo mọi hoạt động, chính trị, kinh tế, xã hội của tỉnh những ngày mới giải phóng. Cũng tại nơi này từ những năm 1945 về sau đã vinh dự được đón những cán bộ cao cấp của Đảng, Nhà nước ta như: Cố Tổng Bí thư Lê Duẩn (4/1978); cố Chủ tịch Trường Chinh (1982); cựu Thủ tướng Phạm Văn Đồng; Đại tướng Võ Nguyên Giáp; Chủ tịch Võ Chí Công… đã nghỉ và làm việc tại đây mỗi khi về công tác tại Đắk Lắk.

Di tích này được Bộ VHTT (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) ký quyết định xếp hạng di tích Quốc gia theo QĐ số: 02/1999 BVHTT của Bộ trưởng Bộ VHTT ngày 26/01/1994.

Bá Lục (Tổng hợp)