Ngày 02/8/1982 là một mốc son trong lịch sử phát triển ngành Tư pháp Đắk Lắk, đánh dấu thời khắc ra đời của Sở Tư pháp theo Quyết định số 356/QĐ-UB của UBND tỉnh Đắk Lắk. Kể từ đây, Sở Tư pháp bắt đầu thực hiện sứ mệnh của mình trong việc giúp UBND tỉnh quản lý nhà nước về công tác tư pháp tại địa phương. Giải bài toán khó giữa buổi đầu muôn vàn khó khăn, nguồn lực ít ỏi với chặng đường đưa pháp luật vào cuộc sống người dân, phục vụ việc quản lý, điều hành của chính quyền địa phương tại một tỉnh miền núi, biên giới, diện tích rộng, có 47 dân tộc anh em, hàng chục xã vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn, tiềm ẩn nhiều yếu tố phức tạp về an ninh, chính trị, trật tự an toàn xã hội... là thách thức lớn đối với Sở Tư pháp. Song với tinh thần đoàn kết, không ngừng phấn đấu, đổi mới, sáng tạo, Sở đã từng bước vững mạnh và ngày càng khẳng định rõ vai trò, vị thế của cơ quan “gác cửa” pháp lý hiệu quả nhất cho UBND tỉnh, tích cực chung sức vào sự phát triển của tỉnh nhà.   

Ngay sau khi thành lập, Sở đã nhanh chóng bắt tay vào việc triển khai các nhiệm vụ tư pháp lúc bấy giờ, đó là: quản lý việc ban hành văn bản pháp quy, tuyên truyền pháp luật, bồi dưỡng cán bộ tư pháp, quản lý tòa án nhân dân cấp huyện về mặt tổ chức (sau này bàn giao cho tòa án nhân dân tỉnh quản lý tháng 9/2002). Năm 1993, Sở được giao thêm nhiệm vụ quản lý về tổ chức và hoạt động thi hành án dân sự theo phân cấp của Bộ Tư pháp (đã chuyển giao Bộ Tư pháp quản lý tháng 7/2009). Những lĩnh vực công tác có tính chất mũi nhọn này đều được Sở chủ động, tích cực thực hiện toàn diện, đạt chất lượng tốt, góp phần cùng cả tỉnh bảo đảm an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, các quyền tự do, dân chủ của công dân và tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa trên phạm vi toàn tỉnh.

Cùng với sự đổi mới, phát triển của đất nước và của tỉnh Đắk Lắk, phạm vi hoạt động của Sở Tư pháp không còn giới hạn trong 5 lĩnh vực như trước đây, mà được mở rộng ra 27 lĩnh vực (kiểm tra, xử lý, rà soát, hệ thống hóa văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL); pháp chế; hòa giải ở cơ sở; xây dựng hương ước; hộ tịch; quốc tịch; chứng thực; nuôi con nuôi; trợ giúp pháp lý (TGPL); công chứng; luật sư; tư vấn pháp luật; giám định tư pháp; bán đấu giá tài sản; trọng tài thương mại; giao dịch bảo đảm; hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp; thi hành án dân sự, hành chính...). Thời gian gần đây, Sở còn được giao thêm nhiều nhiệm vụ mới phức tạp, nặng nề hơn, như: theo dõi thi hành pháp luật, lý lịch tư pháp, bồi thường nhà nước, kiểm soát thủ tục hành chính (TTHC), quản lý công tác thi hành pháp luật về xử lý vi phạm hành chính (XLVPHC), quản lý thanh lý tài sản, xây dựng xã, phường, thị trấn tiếp cận pháp luật. Nhưng với phương châm “đi trước, đón đầu”, Sở Tư pháp đã tìm tòi, nghiên cứu, quyết tâm tập trung cao độ trí và lực triển khai thực hiện đồng bộ, sâu rộng, xuất sắc các mục tiêu, khối lượng công việc ngày càng lớn và khó để tham mưu đắc lực cho chính quyền nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý, điều hành bằng pháp luật.

Từ lúc chưa có VBQPPL nào của tỉnh điều chỉnh công tác tư pháp, đến nay Sở đã tham mưu HĐND, UBND tỉnh đã ban hành 66 VBQPPL điều chỉnh tất cả lĩnh vực công tác tư pháp. Trong tổng số 1.155 VBQPPL của tỉnh đã ban hành từ năm 1982 đến nay trải rộng mọi lĩnh vực kinh tế - xã hội, đều có dấu ấn đậm nét của Sở Tư pháp góp ý, thẩm định, kiểm tra, rà soát văn bản, tạo cơ sở pháp lý quan trọng để các ngành, địa phương triển khai tốt trọng trách được giao. 11.900 đĩa CD-Room hệ thống hóa VBQPPL của tỉnh qua các đợt rà soát, rồi đến Cơ sở dữ liệu pháp luật của cấp huyện là sản phẩm được Sở đặc biệt quan tâm xây dựng riêng cho các cơ quan, tổ chức, cá nhân tra cứu, thực hiện pháp luật (sau này đã hòa chung vào Cơ sở dữ liệu Quốc gia về văn bản pháp luật). Hơn 220.000 cuộc tuyên truyền pháp luật, 500 cuộc thi tìm hiểu pháp luật, 122.500 bản tin Tư pháp Đắk Lắk, 60 triệu bản tài liệu phổ biến pháp luật khác, 200.000 tin, bài về pháp luật đã được phổ biến rộng rãi trong nhân dân. Trên 30.000 vụ việc TGPL được thực hiện thông qua tư vấn pháp luật, tham gia tố tụng, đại diện ngoài tố tụng, hòa giải cho 30.000 lượt đối tượng chính sách. Tư pháp đã cung cấp dịch vụ hành chính công với khoảng 3,4 triệu trường hợp đăng ký hộ tịch, 1.973.230 hợp đồng, giao dịch, chữ ký và 57.668.275 bản sao được chứng thực đáp ứng nhu cầu của công dân, tổ chức; 22.103 trường hợp Phiếu lý lịch tư pháp được cấp cho cá nhân, với tỷ lệ trả kết quả trước thời hạn đạt 97%, thuộc tốp đầu của cả nước trả kết quả sớm cao nhất. Thực hiện chủ trương xã hội hóa hoạt động tư pháp, Sở đã phát triển 66 tổ chức hành nghề bổ trợ tư pháp (luật sư, công chứng, đấu giá, giám định tư pháp, tư vấn pháp luật) hoạt động hiệu quả, thu hút đội ngũ 237 luật sư, công chứng viên, đấu giá viên, giám định viên, tư vấn viên pháp luật tham gia thực hiện khoảng 2,8 triệu việc, doanh thu hơn 6.600 tỷ đồng, góp phần đẩy mạnh tiến trình cải cách tư pháp đến năm 2020. Bên cạnh đó, còn góp ý, thẩm định, kiểm soát chất lượng 117 quyết định về TTHC, tiến hành rà soát hơn 1.500 TTHC, đề xuất phương án đơn giản hóa 64 TTHC (Số liệu tính từ khi Sở tiếp nhận nhiệm vụ kiểm soát TTHC từ năm 2014 đến nay); chú trọng lựa chọn lĩnh vực có nhiều “bức xúc” (đất đai, giao thông, xây dựng, đăng ký kinh doanh, hộ tịch, chứng thực, rừng, an toàn thực phẩm…) để theo dõi tình hình thi hành pháp luật, kiểm tra việc XLVPHC… Đây là những minh chứng nổi bật cho sự chủ công, nỗ lực của Sở Tư pháp trong việc tích cực đưa pháp luật ngày càng “thấm” hơn vào ý thức và cuộc sống của người dân, phục vụ tốt công tác quản lý nhà nước về tư pháp của tỉnh nhà.  

Ngoài những nhiệm vụ chuyên môn thường xuyên, Sở Tư pháp còn thực hiện nhiều việc đột xuất do UBND tỉnh giao và các ngành, địa phương xin ý kiến. Để thực hiện tốt công việc này, Sở Tư pháp đã nghiên cứu, tư vấn pháp luật thấu tình, đạt lý, có chất lượng cao giúp UBND tỉnh giải quyết rất nhiều vụ việc khó, khiếu nại, tố cáo của công dân phức tạp, kéo dài và được Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh, các sở, ngành, địa phương tin tưởng, đánh giá cao.

Để đáp ứng tốt yêu cầu nhiệm vụ trong từng giai đoạn phát triển, Tư pháp Đắk Lắk đã có những thay đổi về tổ chức, bộ máy. Khởi đầu của Sở với 3 phòng chuyên môn, 11 cán bộ, bộ máy tư pháp cơ sở chưa được hình thành, Sở đã tập trung xây dựng hệ thống cơ quan Tư pháp 3 cấp (Sở có các phòng chuyên môn và đơn vị sự nghiệp; cấp huyện có Phòng Tư pháp, cấp xã có Ban Tư pháp), với tổng số gần 500 người vào đầu những năm 2000. Sở tăng cường tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho cán bộ tư pháp cơ sở, phối hợp mở các lớp đào tạo Trung cấp Luật tại địa phương để chuẩn hóa trình độ và tạo nguồn cán bộ tư pháp cho các xã, phường, thị trấn. Khi san sẻ nhân lực cho tỉnh mới Đắk Nông vào đầu năm 2004, một mặt Sở phải chủ động củng cố tổ chức bộ máy, nhân sự còn lại của toàn ngành (286 người), mặt khác phải nâng cao năng lực hoạt động, phục vụ tốt hơn yêu cầu phát triển ngày càng cao của Đắk Lắk. Qua những lần chia tách, tiếp nhận, sáp nhập một số phòng chuyên môn thuộc Sở theo quy định (có thời điểm số phòng, trung tâm của Sở là 11, có lúc lên đến 16), tổ chức, bộ máy tiếp tục được hoàn thiện, đến nay Sở có 13 phòng, trung tâm với 112 cán bộ, công chức, viên chức (CBCCVC); 15 Phòng Tư pháp cấp huyện có 76 CBCC; 184 xã, phường, thị trấn có 338 cán bộ Tư pháp - Hộ tịch (trong đó, 149 xã, phường, thị trấn có 02 cán bộ, đạt 81%).  

Với phương châm không ngừng đổi mới phương thức quản lý, điều hành, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, hiện đại hóa hành chính (trang bị máy vi tính cho toàn thể CBCCVC; kết nối internet, hoàn thiện mạng nội bộ; xây dựng, áp dụng các phần mềm xử lý công việc, cũng như nghiệp vụ công tác; xây dựng trang tin điện tử; thực hiện cơ chế một cửa, một cửa liên thông, gắn với áp dụng ISO 9001:2008 vào các hoạt động của ngành...) đã từng bước nâng cao trình độ chuyên môn, tinh thần trách nhiệm, đạo đức nghề nghiệp, năng lực công tác của CBCCVC tư pháp.

Song song với việc kiện toàn bộ máy, công tác xây dựng tổ chức Đảng và các đoàn thể được chú trọng thực hiện. Đảng bộ Sở và tổ chức Công đoàn, Đoàn thanh niên, Hội Cựu chiến binh luôn giữ vững danh hiệu trong sạch, vững mạnh trong nhiều năm liền. 57 đảng viên của 07 chi bộ thuộc Đảng bộ Sở; 110 đoàn viên công đoàn của 07 tổ công đoàn thuộc Công đoàn cơ sở; 43 đoàn viên thanh niên của 03 tổ đoàn viên thuộc Chi đoàn Thanh niên; 08 hội viên Hội Cựu chiến binh và 63 hội viên Chi hội Luật gia đã cùng phát huy mạnh mẽ sức mạnh của tập thể thực hiện hoàn thành xuất sắc các nhiệm vụ chính trị của ngành trong những năm qua.

Những thành tựu của Sở Tư pháp đạt được trong thời gian qua đã được Nhà nước ghi nhận, biểu dương kịp thời: 470 giấy khen, bằng khen, cờ thi đua xuất sắc của Sở, UBND tỉnh, Bộ Tư pháp, Thủ tướng Chính phủ; 506 danh hiệu thi đua; và phần thưởng cao quý nhất là được Chủ tịch Nước tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Ba (năm 2002), hạng Nhì (năm 2007) và hạng Nhất vào năm 2012. Đó cũng chính là niềm tự hào, sự động viên, khích lệ tinh thần to lớn đối với toàn thể CBCCVC Tư pháp tỉnh nhà trên những chặng đường tiếp theo phấn đấu nâng tầm công tác tư pháp, góp phần xây dựng Đắk Lắk trở thành trung tâm kinh tế - văn hóa của khu vực Tây Nguyên.

Dù trải qua những bước thăng trầm trong lịch sử phát triển chung của ngành Tư pháp Việt Nam, nhưng Sở Tư pháp Đắk Lắk nhanh chóng vươn lên hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao, ngày càng khẳng định được vị thế của mình, đáp ứng kịp thời yêu cầu đổi mới đất nước và phục vụ Nhân dân ngày một tốt hơn./.

Nguyễn Minh Thuận - Tỉnh ủy viên, Giám đốc Sở Tư pháp