Thời gian qua, các bệnh không lây nhiễm là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu tại Việt Nam. Kinh nghiệm trên thế giới và thực tế mô hình bệnh tật ở nước ta cho thấy, việc quản lý, điều trị cho người mắc các bệnh không lây nhiễm tại y tế tuyến cơ sở hết sức quan trọng.

Bệnh tim mạch là bệnh không lây nhiễm ghi nhận phổ biến nhất ở Việt Nam. Ảnh: VGP/Hiền Minh

Tỷ lệ tử vong cao do không được quản lý bệnh

Theo số liệu của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), các bệnh không lây nhiễm như tim mạch, ung thư, đái tháo đường, tăng huyết áp… đang là nguyên nhân khiến khoảng 380 nghìn người tử vong mỗi năm, chiếm 73% tổng số người chết mỗi năm (khoảng 520 nghìn người). Trong đó, bệnh tim mạch là bệnh không lây nhiễm ghi nhận phổ biến nhất ở Việt Nam. Đây được coi là kẻ "giết người số một" với hơn 30% số ca tử vong trên cả nước.

Trong đó, bệnh tăng huyết áp và đái tháo đường là nguyên nhân quan trọng gây các bệnh về tim mạch. Ðáng lo ngại là hiện nay, nước ta có khoảng 12 triệu người mắc bệnh tăng huyết áp và khoảng 3 triệu người mắc đái tháo đường. Tuy nhiên, hiện số người được chẩn đoán bệnh đái tháo đường trong độ tuổi từ 18 đến 69 tuổi mới đạt 31,1%, bệnh tăng huyết áp là 43,1%.

Đặc biệt, số người được quản lý tại các cơ sở y tế về bệnh đái tháo đường mới đạt 28,9% và bệnh tăng huyết áp là 13,6%..., mặc dù có đến 70% số người bệnh đang điều trị tại các bệnh viện là mắc các bệnh không lây nhiễm.

Ông Lương Ngọc Khuê, Cục trưởng Cục quản lý khám, chữa bệnh (Bộ Y tế) cũng cho biết, một trong những nguyên nhân dẫn đến số người mắc các bệnh không lây nhiễm tử vong cao trong thời gian qua là do các dịch vụ phát hiện sớm, chẩn đoán, điều trị, quản lý, duy trì, tư vấn, truyền thông về các bệnh không lây nhiễm còn hạn chế, số lượng bệnh nhân được quản lý bệnh còn ít, quy định về bảo hiểm y tế chưa đồng bộ giữa việc chi trả đối với người bệnh, cơ chế tài chính chưa khuyến khích, hỗ trợ cho hoạt động này ở tuyến xã…

Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến cho biết, theo tính toán của ngành Y tế, hiện nay có khoảng 35,4% bệnh nhân đến khám chữa bệnh ở tuyến Trung ương có thể điều trị được ở tuyến tỉnh, huyện và 20% có thể điều trị được ở tuyến huyện. Đặc biệt có đến 41,5% bệnh nhân đến khám chữa bệnh ở tuyến tỉnh có thể điều trị được ở tuyến huyện và 11% có thể điều trị được ở trạm y tế xã, nhất là việc quản lý và theo dõi cấp phát thuốc cho bệnh nhân mắc các bệnh không lây nhiễm.

Theo Nghị quyết số 20-NQ/TW của Hội nghị TW 6 (khóa XII), mục tiêu đến năm 2025, phấn đấu 95% trạm y tế xã, phường, thị trấn thực hiện dự phòng, quản lý, điều trị một số bệnh không lây nhiễm.

Nâng cao vai trò của tuyến y tế cơ sở

Nghị quyết số 20-NQ/TW của Hội nghị TW 6 (khóa XII) đặt mục tiêu đến năm 2025, phấn đấu hơn 90% dân số được quản lý sức khỏe; 95% trạm y tế xã, phường, thị trấn thực hiện dự phòng, quản lý, điều trị một số bệnh không lây nhiễm. Ðến năm 2030, phấn đấu hơn 95% dân số được quản lý sức khỏe; 100% trạm y tế xã, phường, thị trấn thực hiện dự phòng, quản lý, điều trị một số bệnh không lây nhiễm.

Quyết định 1092/QĐ-TTg năm 2018 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình sức khỏe Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2025, tỷ lệ trạm y tế cấp xã thực hiện dự phòng, quản lý, điều trị một số bệnh không lây nhiễm phổ biến đạt 95%, đến năm 2030 đặt 100%.

Để thực hiện các mục tiêu trên, lãnh đạo Bộ Y tế cho biết, Bộ đã và đang tiến hành sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan để phát huy vai trò bác sĩ đa khoa, bác sĩ gia đình trong thực hiện dự phòng, phát hiện sớm, chẩn đoán, điều trị, quản lý bệnh bệnh tăng huyết áp và đái tháo đường; sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp quy để bảo đảm người bệnh tăng huyết áp và đái tháo đường khi các cơ sở y tế tuyến trên kê đơn điều trị, sẽ được tiếp tục tiếp cận các thuốc này tại cơ sở tuyến huyện và trạm y tế xã.

Đối với việc gắn y học gia đình tại tuyến y tế cơ sở đang được Bộ y tế triển khai thí điểm tại 26 trạm y tế xã thuộc 8 tỉnh, thành, mặc dù còn gặp nhiều khó khăn, song Bộ trưởng Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến nhấn mạnh, từ năm 2019, Bộ sẽ triển khai lắp đặt hệ thống y tế từ xa tại 26 trạm này nhằm kết nối các trạm y tế với các bệnh viện, trung tâm y tế huyện, bệnh viện tuyến tỉnh, Sở y tế, các bệnh viện tuyến Trung ương và Bộ Y tế.

Đồng thời, Bộ trưởng cũng đề nghị các địa phương cần thực hiện khẩn trương việc lập và quản lý hồ sơ sức khỏe cá nhân của người dân, đẩy mạnh việc theo dõi, điều trị các bệnh không lây nhiễm, mạn tính đang ngày càng gia tăng trong cộng đồng.

Để thực hiện hiệu quả nguyên lý y học gia đình tại tuyến y tế cơ sở, nhiều chuyên gia cho rằng, Bộ Y tế cần tiếp tục chỉ đạo các địa phương tập trung đào tạo cán bộ y tế tuyến cơ sở về quản lý các bệnh không lây nhiễm theo nguyên lý y học gia đình; triển khai danh mục kỹ thuật cho tuyến huyện, xã áp dụng theo nguyên lý này;  tiến hành khám sàng lọc người bệnh với sự hỗ trợ của tuyến trên, lập hồ sơ theo dõi, quản lý, điều trị người bệnh nhẹ, chưa có biến chứng và người bệnh đang điều trị tại các sở y tế trên địa bàn…